Ontstaansgeschiedenis
De coaxiale ankergang is in 1976 uitgevonden door de Engelse horlogemaker George Daniels (1926-2011). Zijn streven was het ontwikkelen van een echappement dat alle voordelen van een zwitserse ankergang in zich verenigde, plús het voordeel van weglaten van olie op de impulstanden.
Gebrekkige smering als belemmering van nauwkeurige gang wordt al eeuwen onderkend. Breguet verzuchtte ooit, op de vraag van koning Louis XVI of hij het perfecte uurwerk kon maken: “Geef mij de perfecte olie, sire, en ik geef U het perfecte uurwerk...”
In 1789 al ontwierp Breguet het “echappement naturel”, waarbij hij streefde naar een zo gering mogelijke frictie tussen gangrad en regelorgaan, zodat de (toen nog) suboptimale oliesmering niet nodig was.
De coaxiale ankergang van Daniels wordt beschouwd als de eerste wezenlijke verbetering van nauwkeurige tijdmeting in draagbare uurwerken in meer dan 200 jaar. Over de originaliteit van zijn vinding, evenals de praktische waarde ervan, bestaat echter veel discussie. Hierop wordt nog nader ingegaan.
De coaxiale gang wordt sedert 1999 seriematig geproduceerd door Omega.
Principe van de werking
De onderdelen betreffen:
Er vinden 2 onderscheiden acties plaats:
Bespreking en vergelijking met andere gangen
Toepassing in de praktijk en toetsing aan de eisen
Voldaan wordt aan alle eisen, zoals beschreven in de inleiding:
Betekent dit nu, dat Daniels de ultieme gang heeft uitgevonden?
Over de originaliteit van zijn vinding is uitvoerige discussie ontstaan. In het midden van de 17e eeuw verwierf Robert Robin een patent op een echappement waarbij olie op de paletten niet nodig was. Dit werd ook geclaimd in een patent van Charles Fasoldt in 1859. Daniels had in 1980 behoorlijk wat moeite zijn vinding aan het patentbureau te slijten: drie andere patenten waren hem al voor geweest, in zijn eigen woorden “...the single lift Robin, which gives impulse only at alternate vibrations, the double lift Robin by Breguet which needs oil, and the Fasholt which is a single lift escapement.” Het kostte hem 2 jaar en de hulp van een reeks experts om het patentbureau te overtuigen van de verdiensten van zijn coaxiale gang, echter zonder resultaat. Uiteindelijk had hij succes met een herdefinitie van zijn vinding, waarin de woorden: “the locking and impulse pallets have entirely separate functions.” Dat deed het hem en het patent werd verleend. Deze ietwat zure discussies nemen niet weg dat Daniels voor het eerst in ruim 200 jaar letterlijk en figuurlijk een nieuwe impuls aan de doorontwikkeling van het echappement heeft gegeven!
Ik zal niet lang uitweiden over de tegenwerking die hij ondervond van de gevestigde Zwitserse uurwerkindustrie bij het adopteren van zijn gang; dit heeft hij uitvoerig beschreven in zijn autobiografie. (Er bestaat natuurlijk ook een Zwitserse versie van de gang van zaken...) Er was zeker sprake van een clash van persoonlijkheden, ego´s, nationalisme en beroepseer. Op het praktische vlak was het zeer kostbaar om (massa)productielijnen geschikt te maken voor de coaxiale ankergang. Wat marketing betreft vroegen de Zwitsers zich af of de kopers van mechanische uurwerken nog wel behoefte hadden aan een marginale verbetering van gangnauwkeurigheid, die in het niet viel bij de resultaten van de veel goedkopere kwartshorloges. Uiteindelijk heeft Omega toegehapt, met waarschijnlijk als voornaamste argument de uitdaging van iets nieuws.
Geheel olieloos, zoals Daniels het bedoelde, blijkt in de praktijk van massaproductie toch onmogelijk. De impulspaletten zijn droog gelaten, maar de rustpaletten hebben een heel dun olielaagje, dat niet bedoeld is als smering, maar als shockabsorber. Ook moeten de tappen van de diverse assen wel degelijk gesmeerd worden. De bewering van grotere precisie is omstreden; de Omega horloges met coaxiale gang hebben bijvoorbeeld een lager tikgetal dan tegenwoordig gebruikelijk, hetgeen een minpunt is in vergelijking met de concurrenten.
Bijkomende bijzonderheden
Het marketingsucces van Omega heeft inmiddels de concurrentie toch geprikkeld: Audemars Piguet heeft nu ook een “olieloos” echappement, gebaseerd op het oeroude ontwerp van Robert Robin. En Ulysse Nardin grijpt terug op het echappement naturel van Breguet...
✉ dehaas@klokjesluider.nl
☎ 06 4381 7181
© Minimal Strain Design Max M.de Haas, Klokjesluider 2014-2023